---vAvو Bilgi...: Kumru İlçesi Evliyaları ve Abdi Hoca Destanı

Yazımızla İlgili Açıklama:

Kumru İlçesi Evliyaları İlk olarak Ordu Haber Gazetesi - Mart-1998 tarihli sayısında Bekir Akkaya imzası ile yayımlanmış olup yazımız daha sonra Provizyon Gazetesi’nin 5 Kasım 2004 tarihli sayısında güncellenerek tekraren okuyuculara ulaştırılmıştır.

14 Kasım 2004 tarihinde Kenthaber Kültür ve Haber Sitesinde http://www.kenthaber.com/karadeniz/ordu/kumru/Haber/Genel/Normal/kumru-evliyalari/012a012f-8d24-4cf9-a1be-d81c96706d35 adresinde tekrar yayımlanmış olup yazının altında onlarca yorum yapılmıştır. Daha sonraları yayın hayatına son veren Kenthaber internet sayfasında bulunan yazı ve bir kısım

yorumlara https://bekirakkaya.wordpress.com/category/bekir-akkaya-arastirmalari/page/7/ adresinden ulaşmak mümkündür.

Yine bu yazımız kaynak belirtilerek tamamı “Türkiye Evliyaları” kitabında yer almıştır. Şu anda ise bir çok internet sayfasında yazımız orijinal haliyle bulunmakta olup bu yazımızda daha önceki yazılarımızda yer almayan “Abdi Hoca Destanı”nın tamamını yazımız içerisine ilave etmiş bulunmaktayız.

Bekir AKKAYA /Vav Bilgi

KUMRU EVLİYALARI

A- EVLİYA NEDİR? YA DA ORDU EVLİYALARI KİTABI ÜZERİNE :

EVLİYA: Veliler. Velayet ve keramet sahibi. Allah'a yakın adam, iyi ahlak sahibi. KERAMET: Evliyadan sadır olan harikulade hal. (1)

EVLİYA VELİ: Tasavvufta, velayet (ermişlik) makamına ulaşan kimsenin Çoğul şekli evliyadır. Allah'ın dost ve sevgili kulu.

KERAMET: Allanın veli kullarının gösterdiği olağanüstü haller. Veliyi veli kılan onun keramet göstermesi değil, Islamın kurallarını uygun olarak yaşamasıdır. (2)

Sözcüklerden anladığımız kadarıyla Evliya; Hayatını, nefsinin arzularını yok etmeye çalışarak ibadetle geçiren; kendisinde gayb-den haber verme, halleri keşfetme gibi olağanüstü haller zuhur ettiğine inanılan, keramet sahibi olduğu kabul edilen ermiş kişilere EVLİYA denilir,

Evliya, Velinin çoğulu yani cem'idir. Veli, Kur'an'daki anlamıyla Allah'ın dostu, sevgili kulu demektir.

Yine sözcüklerden anladığımız kadarıyla, Keramet evliyadan ortaya çıkan olağanüstü hallerdir. Evliya için, zaman ve mekana göre, bir çok keramet söz konusu Alabilir, Ancak kerametini açıklamamış nice evliyalar vardır ki, biz bunların kim olduklarını bilemeyiz, Keramet haktır, doğrudur. Fakat, evliya için keramet bir hedef yani gaye değildir. Mutasavvuflara göre, evliyanın kerametini gizlemesi esastır.

Halkımız, hakkında sadece duyduğu menkıbelere göre bilgi sahibi olduğu bu kişilerin kabirlerini, türbe veya makamlarını ziyaret ederek, onların ruhaniyetlerinden yardım dilemek suretiyle, manevi bir tatmine kavuşurlar. (3)

"ORDU EVLİYALARI" KİTABI ÜZERİNE

Sayın Nuri Kahraman Bey'in Başkanlığını yaptığı, Ordu Ensar Vakf’ının çalışmalarını takdir etmemek mümkün değil. Gerek düzenlediği "Pilav Günleri" ile, gerekse çıkardığı dergi ve kitaplarla ve diğer etkinlikleri ile, vakıf, Ordu'nun göz bebeği' 11.si şu anda yapılan ramazan ayında devam eden “Kitap Günleri” halen devam etmektedir.

Ordu Essar vakfının düzenlediği 1996 yılındaki Ordu İmam-Hatip Lisesi Mezunlarını bir araya getirmek maksadı ile yapılan "Pilav günü"ne ben de katıldım. İşte bu esnada elime vakfın çıkardığı bir kitap geçti. Kitap, ORDUNUN TARİH BABASI" diye bilinen, Üstat Sıtkı Çebi'nindir. Ensar Vakfı tarafından basılmış büyük bir araştırma ürünü olduğu, kitabı okuyanlar' anlayacaklardır. Kitabı okuyunca bilmediğim, duymadığım bir çok evliyanın Ordu toprakları içerisinde de bulunduğunu Öğrendim. Ancak, kitabı okuyunca üzüldüm de. Çünkü merkez dahil Ordu'nun on dokuz ilçesi mevcut, ilçelerin bir çoğunda evliya olduğu zikrediliyor. Ancak, Kumru ilçesinde hiç bir evliyadan söz edilmiyor. Oysa, diğer ilçelerde olduğu gibi Kumru'da da evliyanın olduğu yöre halkı tarafından bilinmektedir.

ORDU'NUN TARİH BABASI-ARAŞTIR-MACI- YAZAR Muhterem SITKI CEBİ, Ordu Haber Gazetesi'nin 4. sayısında bizim bu ifadelerimizi doğrular nitelikte bilgiler veriyor. Ve şöyle diyor: "Henüz ulaşamadığını bazı evliyalar var, bunu da kitap çıktıktan sonra Öğrendim. İkinci baskıda bunları gözden ge-çireçeğim." Yine aynı

Sıtkı Çebi
Araştırmacı-Yazar
Fotoğraf : https://www.haberler.com/

söyleşide Üstad Sıtkı Çebi: “-Karadeniz’de türbe şekli yapı geleneği yok. Kabirleri türbe şeklinde örtmekten ziyade, çoklukla etrafını 1 veya 1.5 metre yüksekliğinde aralıklı tahta perde ile çevirmenin tercih edildiğini, kubbeli yapıların yakın tarihten itibaren yapılmaya başlandığını, söylüyor.(4) Bu ifadeler de Kumru'da çok sayıda evliya olduğunu bize gösteriyor.

B- KUMRU EVLİYALARI

KUMRU İLÇESİNDE EVLİYA VAR!

Bizim araştırmalarımıza göre Kumru İlçesinde evliya var. Hem de çok fazla. Aslında başlı başına araştırmaya değer bir konu. Üstat Sıtkı Çebi'nin ifadelerinden anlaşılacağı gibi, sağlığında evliyalığı kesin olarak bilinen büyük zatların kabirleri bile normal kabir konumunda. Bu tür kabirlerde, diğer kabirlerden değişik tarz sadece (fıraktu denilen) ağaçlarla çevrili olması. Halkın da buraları sık sık ziyaret etmesi olarak söylenebilir. Ancak, bu zatlarla ilgili halkın dilinde bir çok olağanüstü olayların anlatılır olması, kabirlerde yatan kişinin Allah dostu biri olması gerçeğini ortaya koyuyor.

Kumru İlçesi Evliyaları ve Nerede Oldukları

Kurmru İlçesi’nde ve köylerinde evliya olarak bilinen yerleri sıralamamız gerekirse, benim şahsen tespit edebildiklerim şunlardır

1-Ezetlü Evliyası (Aşağıdamlalı)

2. Büyüktepe Evliyası (Balı)

3. Isıtma Evliyası (Akçadere)

4. Mezarlık Yanı Evliyası (Çatılı)

5. Tuzak Evliyası (Çatılı]

6. Okçulu Evliyası (Çatılı)

7. Boğaz Evliyası (Çatılı)

8. Pistan Evliyası (Çatılı)

9. Karın Evliyası (Derbent)

10.Hıcılık Evliyası (Derbent)

11. Karortmen Evliyası (Derbent)

12. Erene Düzü Evliyası (Divanitürk)

13. Boğmaca Evliyası (Duman)

14. Deli Kız Evliyası (Esence-Pencik]

I5.Garibler Evliyası (Eskiçok Değirmen)

16. Kepez Evliyası (Ortca)

17. Dikmen Evliyası (Gökçeli)

18, Şehitler Evliyası (Gökçeli)

19. Karaavu Evliyası (Güneycik)

20. Hatip Evliyası ' (GÜneycik)

21. Karacalar Evliyası

22. Büyüker Evliyası (Konaklı)

23. Hıdırcık Evliyası (Konaklı)

24. Dörek Evliyası (Ortaca)

25. Tekke Evliyası (Şenyurt)

26. Tekke Yalın Evliyası (Tekke Köy)

27. Aşağıalan Evliyası (Yalnızdam)

28i. Çetir (Çiz) Evliyası (Güneycik)

29. Hacıveli Evliyası (Divani Kayabaşısı)

30. Abak Evliyası (Divani) vs.

Köylerle birlikte evliyaların isimlerini zikretmeye çalıştık. Burada bilgilerini yazamadığım Fizme Köyü’nde, her kabristanlıkta sayısız evliya menkıbeleri mevcut ki inşallah ileriki zamanlarda birileri araştırır ortaya koyar İnanın dinlediklerim başlı başına bir kitap konusu.

Ayrıca, evliya diye tanınan yatırların dışında, Kumru ve köylerinde kerametleri dilden dile anlatılan tanınmış Allah Dostlarının da sayısız kabirleri mevcut. Bu zatların da hayatları ayrı bir inceleme konusu. Bu kişilerin de kabirleri sık sık halk tarafından ziyaret edilir. Halk onları evliya olarak bilir. Bunların hepsinin isimlerini bu yazımda yazmam biliyorum ki sıkıcı olacak. Konumuza ışık tutması için ve ileride araştırmalara bir iz oluşturması açısından bazı isimleri zikretmenin faydalı olduğunu düşünüyorum. Örneklik açısından bazı isimler şunlardır.

1. Müderris Abdu Hoca (Akçaalantürk)

2. Sülman Efendi (Akçadere)

3. Mırozu Ömer Hoca (Keşlik-Ezetli)

4. Müderris Mehmet Efendi (Keşlik)

5. Abdullahi Meki Hazretleri (Çakıllı)

6. Abdullahi Mekki Hazretlerinin Babası (Dereköy-Yukarıdarmlalı)

7. Müderris Ali Rıza Efendi (Fizme}

8. Kör Hafız (Fizme)

9. Yanaşma Halil Hoca (Işılga) (Balı)

10. Hacı Mehmet Efendi (Balı)

11. Kırca Hoca (Ballık)

12. Koca Hatipler (çatılı)

13. Ehliman Haco (Derbent)

14. Hacel Ali Hoca (Esence - Pencik)

15. Üsin Hoca (Güneycik)

16. Hacı Hasan Sunma (Ortaca)

17.Hatip Hoca (Gümüş) (Konaklı]

18. Sait Hoca (Kovancılı)

19. Paşa Hoca (Küçükakçakese)

20. Hüseyin Nargül Hoca (Şenyurt)

21. Hatip Mehmet (Tekke)

Yusuf Ziya Işık
Ordu Müftüsü

22. Yusuf Ziya Işık (Yeniakçaalan)

23. Şaştım Hoca (Demircili)

24. Ahmet Hoca (Demircili)

25. Abdi Hoca (Fizme)

26. Hamit Hoca Kısık (Tarakçı) (Fizme-Karapınar)

27. Halil Hoca (Tatlıgül) (Çokdeğirmen)

28. Ömer Hoca (Fatsa) (Çokdeğirmen)

29. Kitapcı Mehmet Hoca (Fizme)

30. Abdullah Hoca (Nutkullu Hafız) (Fizme)

31. Mehmet Alkan Hoca (Küçük Hafız) (Fizme) vs.

Evliyalar olarak, Demircili'de Ehliman, Ayvalı'da, Kömerik, yine Ayvalı'da Kayabaşı, Demircili'de karaağu ve yine Demircili'de Üçler Evliyalarını söylemeden geçmemiz mümkün değildir. Konumuza ışık tutması açısından Kumru'da en fazla adından söz edilen Fizmeli Abdi Hocayı tanıtalım.

C- KUMRU EVLİYALARINDAN VE BÜYÜK ALİM Abdi Hoca [Abdurrahman Hilmi BİLİCİ]

Fizmeli Abdi Hoca
Abdurrahman Hilmi Bilici

Asıl adı Abdurrahman Hilmi Bilici olan Abdi Hoca, 1860 yılında Kumru'nun Aşağıdamlalı Köyü’nün Avdullu Mahallesinde doğdu. Avdullu bugün Kumru ilçemizin yeni bir köyü olmuştur. Yörede, "Abdi Hoca" olarak tanınır. Yörenin tanınan en meşhur din alimlerinden birisidir.

Öğrenimine ilk olarak, şu anda Kumru Merkez camii olarak hizmet veren, Kumru Medresesi’nde başlamıştır. Daha sonra Korgan İlçesinin bugünkü Yeni Pınar (Findekse) Mahallesinde bulunan Sarı Müftü’nün Babası Mustafa Efen-di'den dersler almıştır..

İlme ve öğrenmeye karşı büyük merakı olan Abdi Hoca, ilmini daha da artırmak için Ünye İlçesi’ne gitti. Ünye'de Hacı Yusuf Efendi'den dersler aldı. Abdi Hoca, Ömrünün yirmi yılını ilim öğrenmeye adamıştır.

Daha sonra öğrendiklerini memleketinde öğretebilmek ve insan yetiştirmek amacıyla Kumru'ya gelerek iki yere medrese açmıştır. Birinci medreseyi Kumru'nun Aşağıdamlalı Köyü’nün Çakıllı Mahallesinde (Çakıllı bugün Aşağıdamlalı Köyünden ayrılarak, Kurtuluş Köyü’nün bir mahallesidir. Bugün ise Fizme Beldesi’nin bir mahallesidir.) Diğerini ise, bugün Aşağıdamlalı Köyünün topraklarında bulunan Akdana Mahallesi’nde açmıştır. Açtığı bu medreselerde kırk yıl öğrenci okutarak iki defa icazet vermiştir.

Ünü her tarafa yayılan Abdi Hocaya yaptığı hizmetlerden Ötürü devletçe bir sancak verilmiştir. Bugün bu sancak, halen şu anda Korgan'da ikamet eden torunu Ahmet Bilici'de bulunmaktadır.

Ömrünün (Tamamını ilme ve Öğrenmeye adayan Abdi Hoca 1957 yılında Aşağıdamlalı (Aşağı Fizme) Köyünün. Avdullu Mahallesi’nde vefat etmiştir. Kabri şu anda yeni köy olan Avdullu Köyü’nde bulunmaktadır. Kabri uzak ve yakından sık sık ziyaret edilen Abdi Hoca, bugün de tüm çevre ilçeler tarafından tanınmaktadır. (5)

Abdi Hoca’nın Vefatında Yazılmış Destan

Abdi Hoca [Abdurrahman Hilmi BİLİCİ] hakkında halkın dilinde ‘destan’ olarak bilinen Halk Şairi Fizmeli Hüseyin Akan (Alçaco Hafız oğlu Hüseyin tarafından yazılmış destanın tamamını şöyledir.

Dertlilerin dermanına

Bakın mevlanın fermanına

Rüzgar esmiş harmanına

İmdat eyle allahım imdat eyle

Şefaatine cümlemizi nail eyle

Ağlayanlar alırdı derdini

Tutmuş idi sıdk ile dini

Kendisi hem tarikat ehli

İmdat eyle allahım imdat eyle

Şefaatine cümlemizi nail eyle

Yatar yataktan bakıyor

Gözünden kanlı yaş akıyor

Dili durmaz daim okuyor

İmdat eyle allahım imdat eyle

Şefaatine cümlemizi nail eyle

Senin için ağlıyor hava cem alem

Seni methetmeye acizdir dil ile kalem

Yardımcı olsun sana haliku’l- alem

İmdat eyle allahım imdat eyle

Şefaatine cümlemizi nail eyle

957 eylül 24 Salı gecesi (6)

Dünyayı terk eyledi dünya havacesi

Ruhu teslim eyledi o mübarek gecesi

Ağlan efendiler her yerde oldu ilan

Ol gece gökte ay yok iken

Gidenler görürdü yolun olsa diken

Haberci gitti elinde ışık yok iken

Ağlan efendiler her yerde oldu ilan

Bütün dostları akdanaya geldiler

Ol zatın gittiğini gördüler

Üç alim peşpeşe vefat ettiler

Ağlayın efendiler her yerde oldu ilan

Yıkayıp kapıya yatırdılar

Bütün halkı merasime getirdiler

Fatiha okuyup ihlas getirdiler

Gitti alimler yıkıldı cahiller

Ağlayın efendiler her yerde oldu ilan

Tabutundan tutup bismillah dediler

Cümlesi peşine düşüp ağladılar

Peşinden cümlesi el bağladılar

Ağlan efendiler her yerde oldu ilan

Vefat edince haber gitti her yere

İki kaza dört nahiye doldu hep bir yere

Namaz kılmak için kondu bir yere

Ağlan efendiler her yere oldu ilan

Senin için umum ihvan kederdedir

Şimdi havacemiz bir avuç kefendedir

O ıssız evler yangı verir gelenlere

Dayanamaz sıfatını görenler

Ne için ağlamasın bu halk niçin

İki yerde medrese okuttu

Bütün malları cihanı tuttu

Şimdi karayeller [karayerler] havacemi yuttu

Niçin ağlamasın bu millet niçin

Kapandı ol zatın kapıları

Issız kaldı hep yapuları

Dindirdi ağrıyan sızıları

Niçin ağlamasın bu millet niçin

Senin için ağladı dağ ile taş

Biz niçin ağlamayalım bugün

Gardaş bizlere durmak geçti yavaş

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Nur idi mubarek zatın gövdesi

Ruhu teslim olana kadar durmadı

Ruhu teslim olunca düştü ciğer kasesi

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Tabutu kaldı millet arasında

Herkes görmek için geldi davasında

Görmek imkan olmadı meclis arasında

Ağlayalım kardeşler akıtalım yaşları

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Cemaatin sayısını ancak allah bilir

Ben sandım ya rabbi dünya hep gelir

Bizim gibi cahiller bu kadar görür

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Tabutunu kimler götürür

Müezzinler hep sala verir

Namazı kılınır hem hatim hem dua edilir

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Cemaat yol vermez görmek için ol zatı

Mübarek sancak üstüde hem adı

Hiçbir cenazede bulunmaz onun tadı

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Havam cem gitti ıssız oldu bu yerler

Kayıp oldu ortadan mübarek diller

Ah gitti alimler kaldı cahiller

Neylesin şu dünya neylesin

Dedi bana ağlar dağlar taşlar melekler

Beni ölüyor diye hem melekler

Benim hizmetim var dedi ol zat

Hiç kimseden hizmet ummazdı ilelebet

Ah gitti alimler kaldı cahiller

Sonra kabir başına getirdiler

Onca cemaat görmek için getirdiler

Çoğu görmeden geri döndüler

Hepsi gitti avlayu avlayu

Kabire koyup toprağı çektiler

Baş ucuna bir taş diktiler

Bütün dostları hep gittiler

Hepsi geri döndüler avlayu avlayu

Karıştı topraklara ol nuri mübarek

Yerin mekanını cennet eylesin felek

Şefaatin havacem anca senden dilek

Cemaatin hep gittiler avlayu avlayu

Avlayanları güldüren havacem

Ahiretten bize bildiren havacem

Senin için gündüzlerim gecem

İçimden geçmedi avlayu avlayu

Senin elinden tuttum elinden mübarek

Şeyhim isen eyle bana imdat

Gelir mi daha senin gibi bir zat

İçimden gezdim avlayu avlayu

Oğlu sabriye dört gün sonra

Göçüm gidecek demiş hem buğa

Dört günü tamamdı durmadı

Gezdim içimden ağlayu ağlayu

Ahir nefesinde unutmadı allahı

Ölüyorum korkmayınız vallahi

Çekilip kapuya gidin bir dahi

Gezdim içimden ağlayu ağlayu

Camiler gürleten gitti

Kürsüleri inleten gitti

Cihanın alimi ortadan gitti

Gezdim içimden ağlayu ağlayu

Hey camimiz ulu camimiz

Havace gelecek diye diye sevindirdiniz

Kürsülerde durur daha yeriniz

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Dillerinden ballar akarken

Bütün alem yüzüne bakarken

Şimdi yürekler hep yanarken

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Camileri daha kimler inletir

Vaiz edip halka kimler dinletir

Fizmenin şerefi hep sendedir

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Alametleri hep zahir oldu

Kendi gidip kayıp oldu

Dersine girenler bir lezzet buldu

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Hanelerin ıssız denilir

Geceleri derler namaz kılınır

Alametlerin anca bilinir

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Gündüz gelenlerin geri kaldı

Geceleri ıssız evlerin doldu

Kırklar yediler evinde namaz kıldı

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Ol mübarek tenler toprağa kondu

Senin için binbir hatim okundu

Şimdi kabrin ziyaret hak olundu

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Aşık idi havacem cümle alem sana

Yanına gelenlere ederdin dua

Şimdi uğradı havacem sana vefa

Gezdim içimden ağlayu ağlayu

Issız evlerine gelenler bakıyor

Issız durması hocam yürek yakıyor

Bakanların gözlerinden yaşlar akıyor

Yürek erir evlerine baktığın zaman

Halk toplanır arı çiçekten bal alır

Yaz mevsiminde arı peteğe işler gibi

İşler mi o petek arı söndüğü zaman

Yürek erir evlerine baktığın zaman

Sabah olup kalktığın zaman

Hanelerine baktığın zaman

Sanırım gelmiştir ahır zaman

Yürek erir evlerine baktığın zaman

Bahçelerin al çiçek açıyor

Dallarına kuşlar konuyor

Meyvelerinden yiyenler fatiha okuyor

Yürek erir evlerine baktığın zaman

Gelin tarikatımızdan ayrılmayalım

Başka dallara sarılmayalım

Şeyhimiz gitti diye dağılmayalım

Niçin ağlamasın ihvanlar niçin

Vekil bırakmıştır ona ol felek

Vekildir ol hacı halil dilek

Taş olsun ona yanmayan yürek

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Tarikatların doğru olur sözü

Uyumaz tarikatlı ihvanın gözü

Zikirdir onların hep sözü

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Çok zordur tarikatın cesbi

Uyumaz tarikatın kalbi

Her derde ederler onlar sabrı

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Havacem gitti yüreğine ateş bıraktı

Durdukça ol ateş yüreğimi yaktı

Havacemin ismi lisanı kalktı

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Kıymetin bildirdi ol zat gidince

Bütün dünya ağladı sen vefat edince

Fetvayı sen verirdin kılı kıldan ince

Niçin ağlamasın bu halk niçin

Gel şair hüseyin yakma yüreğin

Nedir havacemden dileğin

Yoktur ahiret için bir hazır emeğin

Ağlan efendiler her yerde oldu ilan

Fizmeli Halk Şairi Hüseyin Akan (Alçaco) (7)

Abdi Hoca ile ilgili Destanı'n orijinali bizlere bundan bir kaç yıl önce vefat eden Korganlı
Gazeteci Atik Soner Alanlı'nın arşivi'inden alınarak https://www.facebook.com/Fizmecom-287118448162331 (8) sayfasının sahibi Fizme Aşığı Mehmet Arşın tarafından bizlere ulaştırılmıştır
Soner Atık Alanlı'ya Allah'tan rahmet diliyor. Dostum Mehmet Arşın'a teşekkürlerimi Sunuyorum.
Bekir AKKAYA

Bu Yazıda Yararlandığım Kaynaklar Şunlardır:

1 .Hayat Büyük Türkçe Sözlük. Hayat yayınları -İSTANBUL

2.Risale Masa Ansiklopedisi. Risale Yayınları. Komisyon. İstanbul

3.Ordu Evliyaları. Sıtkı Cebi. Ordu Ensar Vakfı Yayını. Ordu

4. Ordu Haber Gazetesi. Sıtkı Çebi İle Söyleşi -Yıl:1. Sayı:4 Kasım 1997. İstanbul

5. Dünü ve Bugünü ile Korgan, Selim Uzan. Gelişim Matbaacılık. Ankara

6. Babam Kitapcı Mehmet Hoca (Mehmet Akkaya) bana şu bilgileri vermiştir. Bölgemizde üç büyük âlim birer hafta arayla Salı günleri vefat etmişlerdir. 1957 yılının Eylül’ünde bir Salı günü müderris Abdi Hoca [24 Eylül 1957], öbür Salı günü Pencik/Esence’li müderris Hacı Ali Efendi, öbür Salı günü ise Yusuf Işık Efendi (Ordu Müftüsü) ardı ardına vefat etmişlerdir.

7. Halk Şairi Hüseyin Akan. Vicdan Sesi Matbaası, 1958, Samsun.

8.Abdi Hoca ile ilgili Destanı'n orijinali bizlere bundan bir kaç yıl önce vefat eden Korganlı Gazeteci Atik Soner Alanlı'nın arşivi'inden alınarak https://www.facebook.com/Fizmecom-287118448162331 (8) sayfasının sahibi Fizme Aşığı Mehmet Arşın tarafından bizlere ulaştırılmıştır

Soner Atık Alanlı'ya Allah'tan rahmet diliyor. Dostum Mehmet Arşın'a teşekkürlerimi Sunuyorum. Bekir AKKAYA

9. Fotoğraflar Bekir Akkaya’nın aşağıdaki blog ve facebook sayfalarından alınmıştır.

https://bekirakkaya.blogspot.com/

https://kumrubelgesel.blogspot.com/

https://bekirakkaya.wordpress.com/

https://bekirakkaya1.wordpress.com/

https://www.facebook.com/kumruhaber

https://www.facebook.com/kumrulubekir/

Bekir AKKAYA /23.04.2021 /vAv Bilgi